De balans van twee jaar Boek XX WER voor not-for-profit organisaties

Sinds 1 mei 2018 kunnen vzw’s, ivzw’s en stichtingen het voorwerp worden van een procedure tot gerechtelijke reorganisatie of faillissement. Boek XX van het Wetboek van economisch recht (WER) breidde het personeel toepassingsgebied van insolventieprocedures uit naar een formeel ondernemingsbegrip. En dat laatste bleef niet zonder gevolg: tussen 1 mei 2018 en 1 mei 2020 gingen 437 vzw’s, 4 internationale vzw’s en 7 private stichtingen failliet.

In een recente bijdrage voor het Tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht wordt twee jaar na de inwerkingtreding van Boek XX WER een empirische analyse gemaakt van de gevolgen van de nieuwe insolventieprocedures op rechtspersonen uit de not-for-profit sector.

Vijf vaststellingen

Het onderzoek leidt tot een aantal interessante vaststellingen:

1. Not-for-profit rechtsvormen vinden hun weg naar het faillissement. Hierboven gaven we al mee dat tussen 1 mei 2018 en 1 mei 2020 437 vzw’s, 4 internationale vzw’s en 7 private stichtingen failliet gingen.[1] Op basis van het aantal geregistreerde ondernemingen leidt dit tot een gemiddelde falingsgraad[2] van 0,17 % bij vzw’s en 0,12% bij ivzw’s, voor de periode 1 mei 2019 – 1 mei 2020.[3] Daarbij valt het op dat de falingsgraad van vzw’s en ivzw’s lager ligt dan de falingsgraad bij vennootschappen.[4] Het is op het eerste zicht dus niet zo dat not-for-profit rechtsvormen gevoeliger zijn voor insolventieprocedures dan vennootschappen.

2. Een procedure tot gerechtelijke reorganisatie is uitzonderlijk. Tijdens de referentieperiode (1 mei 2018 – 1 mei 2020) waren slechts 7 vzw’s het voorwerp van een procedure tot gerechtelijke reorganisatie. Het zwaartepunt van de invoering van Boek XX WER ligt in eerste instantie bij de faillissementsprocedures. De procedures tot gerechtelijke reorganisaties lijken minder populair.

3. Not-for-profit organisaties gaan minder snel failliet dan vennootschappen. Uit het empirische onderzoek blijkt dat 13% van de vzw’s failliet gingen binnen de eerste drie jaren na de oprichting van de vzw. Daarmee gaan vzw’s minder snel failliet dan vennootschappen. Volgens GRAYDON gingen er in het kalenderjaar 2019 iets meer dan 33% van de gefailleerde ondernemingen (met inbegrip van vzw’s, ivzw’s en stichtingen) failliet gedurende de eerste vier jaren na de oprichting van de onderneming.[5] Aangezien not-for-profit organisaties hier reeds in werden verrekend, is het aannemelijk dat het aantal vennootschappen dat failliet ging binnen de eerste drie jaar na oprichting hoger ligt dan 13 %.

4. Sportverenigingen, socio-culturele verenigingen en welzijnsorganisaties ontsnappen niet.[6] Bij 41% van de gefailleerde vzw’s vermeldde het Belgisch Staatsblad één van de volgende activiteiten: “tussenpersonen in handel”, “horeca-activiteiten” en “diverse commerciële activiteiten”. Toch zijn het niet louter “commerciële” vzw’s die sinds de invoering van Boek XX WER failliet zijn gegaan. Ook vzw’s met activiteiten die men associeert met het “traditionele” verenigingsleven (cultuurorganisaties, sportverenigingen, …) kwamen in een faillissementsprocedure terecht:

• 28% van de gefailleerde vzw’s komt uit de socio-culturele sector en de sportsector. Vooral de sportsector blijkt met 43 op 399 gefailleerde vzw’s nogal gevoelig te zijn. Het insolventierecht laat weinig sporttakken ongemoeid. Onder de gefailleerde vzw’s bevinden zich onder meer een voetbalploeg uit de Belgische eerste klasse, een organisatie van prestigieuze wedstrijd voor paardenrennen, een amateur-wielerclub en een aantal wandelverenigingen. Ook de socio-culturele sector[7] telt 54 gefailleerde vzw’s, met onder meer vzw’s actief in de kunstsector, alsook een aantal vzw’s die zich bezig hielden met de integratie van kwetsbare jongeren of jongeren met een migratie-achtergrond.
• 15 % van de gefailleerde vzw’s waren vzw’s met activiteiten uit de brede welzijnssector: kinderdagverblijven, instellingen van bijzondere jeugdhulp, rusthuizen, ziekenvervoer, … Het faillissement van deze organisaties zet aan tot nadenken. Een aantal van hen verricht een maatschappelijk waardevolle taak (bv. zorgverlening aan kwetsbaren), waardoor het faillissement van deze vzw’s – naast de financiële consequenties –  ook maatschappelijke consequenties kan hebben.

5. Komen ‘traditionele’ vzw’s meer in het vizier? Een laatste vaststelling is ten slotte dat het aantal gefailleerde “klassieke” of “traditionele” vzw’s[8] in stijgende lijn zit. Tussen 1 mei 2019-1 mei 2020 gingen er in verhouding meer traditionele vzw’s failliet dan in dezelfde periode een jaar voordien (1 mei 2018 – 1 mei 2019).

Missie volbracht?

De uitbreiding van Boek XX WER naar alle rechtspersonen was bedoeld om een gelijk speelveld te creëren tussen alle rechtspersonen. Rechtspersonen uit de not-for-profitsector kunnen – net zoals vennootschappen – vergaande gevolgen hebben voor derden (o.a. omwille van het afgescheiden vermogen van vzw’s en de niet-aansprakelijkheid van haar leden).[9] De uitbreiding van het toepassingsgebied sluit bovendien aan bij de economische realiteit waarin vzw’s anno 2020 een aanzienlijke omzet  en personeelsbestand hebben.[10]

De cijfers tonen aan dat Boek XX WER zijn intrede alvast niet gemist heeft.

Bram Van Baelen

---

[1] https://www.ejustice.just.fgov.be . In de databank werd gezocht naar de rechtsvormen (“VZW” resp. “ASBL”; “IVZW” resp. “IASBL”, “private stichting” resp. “fondation privé”, “beroepsvereniging” resp. “union professionelle” en “stichting van openbaar nut” resp. “fondation d’utilité publique”) en “rubriek einde”. Daarnaast werd geselecteerd op elk faillissement dat werd uitgesproken vanaf 1 mei 2018 tot 1 mei 2020.

[2] Aantal faillissementen van een bepaalde rechtsvorm/aantal ondernemingen

[3] Voor private stichtingen kon geen falingsgraad worden berekend aangezien er geen recente data voorhanden waren met betrekking tot het aantal private stichtingen in 2019.

[4] Voor 2018 bedroeg de falingsgraad van een BVBA 1,43%, van een CVBA 1,08 % en van een NV 0,64 %: GRAYDON BELGIUM, Graydon studie. Faillissementen. 2019, gepubliceerd op 6 januari 2020, (1) 50.

[5] GRAYDON BELGIUM, Graydon studie. Faillissementen. 2019, gepubliceerd op 6 januari 2020, (1) 15. De studie maakt een indeling op basis van een faillissement van 0-4 jaar na oprichting van de onderneming. D

[6] Bij 399 van de 437 gefailleerde vzw’s werd de voornaamste activiteit van de vzw vermeld in publicatie van het faillissementsvonnis in de referentiedatabank. Op basis van deze informatie werden de activiteiten van 399 vzw’s ondergebracht in twaalf categorieën: “tussenpersonen in handel, “sportactiviteiten”, “horeca-activiteiten”, “promotie of uitvoering van kunsten”, “onderwijsactiviteiten, “socio-cultureel vormingswerk en integratie activiteiten”, “welzijnssector”, “religieuze organisaties”, “evenementen”, “diverse commerciële diensten” en “vakverenigingen”.

[7] 27 vzw’s met als activiteit de promotie van (uitvoerende) kunsten en 27 vzw’s met als activiteit socio-cultureel vormingswerk of integratie activiteiten.

[8] Klassieke vzw’s of traditionele vzw’s zijn  name vzw’s die een (i) “sportactiviteit”; (ii) “ de promotie of uitvoering van kunsten”; (iii) “socio-cultureel vormingswerk en integratie activiteiten”; of (iv) activiteiten uit de welzijnssector tot voorwerp hebben,

[9] Memorie van Toelichting bij het wetsontwerp houdende invoeging van het Boek XX, “Insolventie van ondernemingen”, in het Wetboek van Economisch Recht, en houdende invoeging van de definities eigen aan Boek XX, en van de rechtshandhavingsbepalingen eigen aan Boek XX, in Boek I van het Wetboek van Economisch Recht, hierna “Memorie van Toelichting Boek XX”, Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 2407/001, 28. 

[10] Verslag van de eerste lezing namens de commissie voor Handels – en Economisch Recht bij het ontwerp houdende invoeging van het Boek XX, Parl.St. Kamer 2016-17, nr. 2407/004, 4.