Law back on track (LBT)

1.

Corporate Finance Lab begreep meteen het belang voor zijn blogplatform van de “Algemene bepalingen” van het (nieuw) Burgerlijk Wetboek (hierna ook Boek 1 genoemd) toen het wetsvoorstel, zonder voorafgaande consultatie, werd ingediend en bekend raakte.

Het vennootschaps- en het financieel recht ontsnappen inderdaad niet aan het toepassingsgebied van het voorgestelde Boek 1.

Toen Régine Feltkamp en ik naar een kanaal zochten om onze (kritische) analyse van de Algemene bepalingen, snel en efficiënt, kenbaar te maken alvorens het wetsvoorstel door de Kamer(commissie) zou worden behandeld, bleek Corporate Finance Lab daarvoor belangstelling te hebben.

In meerdere episoden kon onze “zoektocht naar oplossingen voor een privaatrecht op maat van de hedendaagse maatschappelijke uitdagingen” op zijn blogplatform worden gepubliceerd. We blijven Corporate Finance Lab daarvoor zeer dankbaar.

De lezers, followers, contributors en lab rats weten ongetwijfeld dat de blogs tot een spannend debat in de Kamercommissie hebben geleid, dat publiek toegankelijk is.[1]

2.

De samenwerking met een wetenschappelijk onderbouwde website veranderde onze kijk op de wereld van juridische publicaties en tijdschriften.

De uitdagingen waarvoor onze samenleving staat, vergen een andere, kordate aanpak niet enkel van recht en rechtsbedeling, maar ook van de solidariteit en de communicatie met jongeren, al dan niet juristen zelfs in spe.

Het dringt steeds beter tot hen door dat zij de zwaarder wordende (klimatologische, ecologische, sociale en politieke) gevolgen van (ongewijzigd) beleid zullen (moeten) dragen.

Het kan de jongeren niet kwalijk worden genomen dat zij niet aanvaarden dat het recht en de rechtsbedeling het tot klimaat- en ecologische ontregelingen laten komen, door patrimoniale ongelijkheden het samenlevingsverband onder hoogspanning laten zetten en dat zij zorgeloos met het democratische gedachtengoed omgaan.

De, actueel met recht en rechtsbedeling bereikte “resultaten“ maken het overigens meer dan onwaarschijnlijk dat jongeren zich daardoor zullen laten ringeloren.

Recht en rechtsbedeling moeten zich tot de jongeren richten met de communicatiemiddelen die zij gebruiken. Zoals de jongeren vragen, moeten zij zich – fundamenteel – in vraag stellen en zich herbronnen in het uitsluitende belang van de toekomstige generaties.

3.

Op bescheiden wijze wil het publicatieplatform “Law Back on Track” (LBT, te bezoeken via www.lawbackontrack.org) daaraan meewerken.

Dat drietalige, onafhankelijke platform heeft als doelstelling zich, op wetenschappelijk onderbouwde wijze, toe te leggen op de vragen die de jongeren stellen en waaraan de meeste juristen, omwille van hun opleiding en training, ten onrechte, een broertje dood hebben.

LBT wil het verband ontrafelen dat onmiskenbaar bestaat tussen recht en rechtsbedeling, enerzijds, en de klimatologische en ecologische ontregelingen, de verstikkende toename van patrimoniale ongelijkheden en de teloorgang van het vertrouwen in de democratie, anderzijds.

Die uitdagingen en bedreigingen, die stilaan dagelijkse kost worden, tasten de levensomstandigheden aan op het vlak van veiligheid, gezondheid, onderwijs en zelfbeschikking van de overgrote meerderheid op locaal, regionaal, nationaal, continentaal en mondiaal vlak. De schade die door onafbreekbare chemische stoffen (PFOS en vele andere) wordt berokkend, is daarvan een anekdotisch voorbeeld.

Het is evenwel niet de bedoeling van LBT om (jongere) juristen de wanhoop, de angst of de depressie in te jagen.

Het hoofdgerecht van LBT bestaat immers uit het herdenken en het herstructureren van recht en rechtsbedeling om de ontregelingen het hoofd te bieden.

Iedere jurist, zelfs in spe, kan zich aangesproken voelen om mee te denken en te werken aan dergelijk gemeenschappelijk juridisch project.

Het goede nieuws is immers dat alles wat recht en rechtsbedeling tot op de dag van vandaag mispeuteren, ook door hen kan worden rechtgezet mits zij, zoals hierna aangetoond, van richting veranderen.

Een gemeenschappelijk, toekomstgericht juridisch project is bovendien het gedroomde antidotum om zwartgallige gedachten te verdrijven.

4.

Vermits alle rechtstakken, zonder uitzondering, in het vizier worden genomen is het project van LBT zeer ambitieus.

Gelet op de hoogdringendheid, is dat geen kwestie van keuze.

Het zesde IPCC-rapport (9 augustus 2021) verplicht tot ambitieuze omschakeling. Het maakt overduidelijk dat verdere “business as usual“ geen (redelijke) optie meer is. Binnen een tijdsspanne van tien (10) tot twintig (20) jaar maakt “business as usual” de planeet zo goed als onleefbaar. Reken uit hoe oud of jong u  en uw geliefden dan zullen zijn en bepaal wat de klimaat- en ecologische teloorgang met uw toekomstverwachtingen doet.

Zoals Jason Hickel [2] ongewoon bevattelijk en treffend beschrijft, is en blijft het mogelijk daaraan te ontsnappen. Alternatieven bestaan maar vergen dat wordt afgestapt van de blindelings nagestreefde groei van het BNP. Het zal ook niet volstaan om naar “hernieuwbare energie” over te stappen en/of om de CO2-uitstoot zelfs draconisch te verminderen om “business as usual” te redden.

Om het klimaat en de ecologie, die waarneembaar uit evenwicht zijn gebracht, te laten herademen is er veel, veel meer nodig.

Hoe ongewoon zij dat, alweer als gevolg van hun opleiding en training, ook vinden, de juristen blijken de sleutels in handen te hebben.

Het volstaat dat zij zich focaliseren op de (rechts)handelingen, de gedragingen en de activiteiten waaruit “business as usual” bestaat.

Die handelingen, gedragingen en activiteiten vinden hun “verantwoording” in een dominant economisch model, waarvan de werkzaamheid en efficiëntie door zijn vertaling in rechtsregels en door zijn toepassing in het kader van de rechtsbedeling worden bepaald.

“Efficiëntie“ is een groot woord wanneer wordt bedacht dat de coalitie tussen economisch model, recht en rechtsbedeling in amper vijf decennia klimaat en ecologie grondig naar de vaantjes hielp, de democratie onbetrouwbaar maakte en de patrimoniale ongelijkheden dramatisch uitvergrootte, … zonder hoop op beterschap.

Kortom, de herstructurering van het dominante economische model, waarvan “business as usual” de proef op de som is, vergt niets minder, niets meer dan de herstructurering van het rechtssysteem. Andere rechtsregels, andere rechtsbedeling leiden naar andere uitkomsten die wel de grenzen van de planeet en van het democratische samenlevingsverband zullen eerbiedigen.

5.
Idealiter wordt LBT een “Lab” dat de herstructurering van het rechtssysteem voorbereidt en begeleidt.

Dat gezegd zijnde, staat LBT open voor kritische benaderingen van zijn bestaan, zijn doelstelling en zijn publicaties, mits zij wetenschappelijk worden onderbouwd.

Debat, dialoog, pluralisme en openheid van geest zijn hoogst noodzakelijk vermits de (her)structurering van economie, recht en rechtsbedeling de levensomstandigheden van elkeen bepaalt. De bescherming van die levensomstandigheden ligt precies aan de oorsprong van LBT.

Er is nog meer goed nieuws: de herstructurering van recht en rechtsbedeling moet niet uit het luchtledige worden gehaald. Althans in een democratische samenleving, vergt zij geen revolutie, maar een herbronning.

Een democratisch rechtssysteem is slechts coherent wanneer elke rechtsregel en elke daarvan gemaakte toepassing zijn afgestemd op de democratische beginselen, finaliteit en spelregels die in de Grondwet, het EVRM en de artikelen 2-5 VEU zijn opgeslagen.

Het Grondwettelijke en het Straatsburgse Hof parafraserend, moeten de rechtsregels en hun toepassingen beantwoorden aan de dwingende maatschappelijke behoeften, die in een – ontregelde – democratische samenleving noodzakelijk zijn. Wat in een democratische samenleving noodzakelijk is en daarin, gelet op de zich voordoende omstandigheden (klimatologisch, ecologisch, sociaal en politiek) dwingende maatschappelijke behoeften zijn, moet gedetailleerd worden uitgewerkt en juridisch vertaald.

Het moet leiden tot (redelijke) beperkingen die kordaat worden opgelegd aan economische en/of financiële activiteiten, aan het gebruik van het eigendomsrecht, van de vrijheid van ondernemen, van de vrijheden van verkeer en van alle andere grond- en mensenrechten.

Die beperkingen, die een pluri-disciplinaire aanpak veronderstellen, moeten garanderen dat de uitoefening van economisch en/of financieel gerichte rechten en vrijheden, voortaan, de grenzen van de planeet en van het democratische samenlevingsverband eerbiedigen en garanderen. Indien die garantie niet wordt bekomen, moet over de – onderzochte – rechts- of vrijheidsuitoefening een kruis worden gezet.

6.

Alle rechtsregels, van welke oorsprong of aard ook, moeten derhalve, hernieuwd, op hun verenigbaarheid met de voorrang hebbende rechtsregels worden getoetst.

Het staat met zekerheid vast dat zulks met heel wat bijspijkering gepaard zal gaan.

Dat is het gevolg van het feit dat het actuele rechtssysteem [3] door incoherentie uitblinkt.

Grote delen van het privaat- en van het publiekrecht zijn loepzuivere veruiterlijkingen van de beginselen, finaliteit en spelregels van het economisch liberalisme, dat in de 18^e en 19^e eeuw werd ontwikkeld.

Die eeuwen waren volstrekt ondemocratisch en dat geldt eveneens voor het economisch liberalisme, voor zijn beginselen, finaliteit en spelregels en voor de rechtsregels die er een getrouwe vertaling van zijn.

De democratische kanteling, die zich na de eerste wereldoorlog (1914-1918) op gang trok, was overigens een reactie op de ontregelingen van de samenleving, veroorzaakt door het economisch liberalisme en zijn toepassingen.

De toetsing aan de Grondwet, aan het EVRM en aan de artikelen 2-5 VEU van de rechtsregels en hun toepassingen, die aan het economisch liberalisme zijn ontleend en nooit ter discussie kwamen, is dan ook geen overbodige luxe, maar integendeel broodnodig.

Er moet worden gecertifieerd dat zij in al hun herhaalde en veralgemeende toepassingen met de democratische beginselen finaliteit en spelregels verenigbaar blijven.

Wie dat wil, kan zich daarmee, jarenlang, nuttig zoet houden: in de plaats van tot ontregelingen bij te dragen komt zij/hij aldus op voor een duurzame, waarlijk democratische samenleving binnen de grenzen van de planeet.

7.

De, zoals steeds snel voorbijgaande, opschudding veroorzaakt door de Pandora-papers is daarvan een goede illustratie.

Politieke, economische en juridische “experten“ alsmede media blijven maar beweren en herhalen dat het gebruik van fiscale paradijzen volkomen “legaal“ en slechts “onethisch“ is (zou zijn).

Snel wordt geïnsinueerd dat achter de vlucht naar fiscale paradijzen niet noodzakelijk fiscale motieven zijn te zoeken om aldus twijfel over het onethisch gedrag te zaaien.

Die argumentatie is een perfecte weergave van het economisch liberalisme, dat zich bedient van de wilsvrijheid en -autonomie, van de vrijheid van onderneming, van de vrijheid van (kapitaals)verkeer…

Het is noch een toeval, noch een detail dat de fiscale paradijzen aan hun ontwikkeling zijn begonnen op het moment dat de democratische kanteling zich voordeed.[4]

De verklaring?

De rijke, economische en financiële elite verloor toen de controle van het politieke beleid. Vele van hen beslissen (beslisten) tot op de dag van vandaag om hun inkomsten en rijkdommen, deels of geheel, aan de democratische samenleving (“de anderen“ in het EVRM) te onttrekken.

Tientallen, wellicht honderden en mogelijk meer, al dan niet gesofisticeerde, “routes“ naar fiscale paradijzen werden (juridisch) uitgewerkt en bewandeld. Fiscale paradijzen werden door of omwille van die wandelaars in het leven geroepen.[5]

Het is dan ook niet verwonderlijk dat er, van tijd tot tijd, één route omvalt.

Volgens het economisch liberalisme en zijn rechtsregels is er geen vuiltje aan de lucht: legaal, hoogstens “onethisch”, wie maalt erom?

8.

In een democratische Rechtsstaat kan, om evidente redenen [6], niet worden geduld dat een persoon met kennis van zaken, welbewust, opzettelijk en/of bedrieglijk aan een andere persoon of aan anderen schade berokkent.

Daardoor gekenmerkte (rechts)handelingen, gedragingen of activiteiten worden gekwalificeerd als geweld, bedrog, fraude of misbruik van omstandigheden.

In rechte worden zij, in beginsel, gesanctioneerd door de onwerkzaamheid en de nietigheid, al dan niet in combinatie met een herstelplicht van de veroorzaakte schade, die aan de geweldenaar, de bedrieger of de woekeraar (sensu lato) wordt opgelegd.

De (democratische) samenleving duldt niet dat de geweldenaar, de bedrieger of de woekeraar wegkomt door met kennis van zaken, welbewust, opzettelijk en/of bedrieglijk schade aan hun slachtoffers te berokkenen.

9.

De personen die inkomsten en rijkdommen, die zij in en dankzij het samenlevingsverband hebben verworven, aan die samenleving onttrekken en verder onthouden door ze, geheel of deels, naar één of meerdere fiscale paradijzen te (laten) verplaatsen, in de regel verborgen achter rechtspersonen of andere juridische constructies, weten waarmee ze bezig zijn.

Zij doen dat met de wetenschap (welbewust, opzettelijk) dat zij in die mate hun inkomsten en rijkdommen aan de bijdragen onttrekken die de samenleving, nu dan wel later, van hen en hun vermogen kan verwachten.

Zij weten dat zij middelen onttrekken die de samenleving, indien ze beschikbaar zouden zijn, zou inzetten om te voldoen aan de dwingende maatschappelijke behoeften, die een democratische samenleving noodzakelijk en in overeenstemming met haar beginselen, finaliteit en spelregels ter harte moet nemen.

Dat verhinderen is precies hun opzet.

Het stoort hen niet dat hun bijdrageweigering, herhaald en veralgemeend, tot gevolg heeft dat de kost van de financiering van wat in een democratische samenleving noodzakelijk is en daarin aan dwingende maatschappelijke behoeften beantwoordt, disproportioneel, op anderen wordt afgeschoven. Hun bijdrageweigering heeft immers tot gevolg dat “anderen” méér moeten bijdragen, toenemende overheidsschuld ten laste moeten nemen en/of worden verplicht genoegen te nemen met afgebouwde overheidsdiensten op het vlak van veiligheid, gezondheid, onderwijs en zelfbeschikking.

10.

Bij dat alles kan veel worden gepalaverd en gefantaseerd, maar aan de slotsom verandert dat getreuzel niets: de personen die zich, rechtstreeks of onrechtstreeks, van fiscale paradijzen bedienen, gedragen zich als ordinaire geweldenaars, bedriegers, valsspelers en woekeraars.

Met kennis van zaken, welbewust, opzettelijk en bedrieglijk berokkenen zij schade aan anderen waarmee zij nochtans een samenleving vormen.

Met hun gezin, familie, vrienden, relaties en hun (economische en financiële) activiteiten genieten zij van kindsbeen af van het democratische samenlevingsverband.

Doodleuk eisen ze echter het “recht” (?) op om te beslissen dat de democratische beginselen, doelstelling en spelregels niet aan hen zijn besteed.

Het is meer dan tijd dat daaraan een einde komt. Nieuwe wetten of rechtsregels zijn overbodig: het volstaat dat de juristen de gespeelde myopie achterwege laten en de bestaande wetten/rechtsregels inzake geweld, bedrog, fraude en misbruik van omstandigheden op het ongeoorloofd gebruik van fiscale paradijzen toepassen, in overeenstemming met de democratische beginselen, finaliteit en spelregels.[7]

Terugkomend op het voorgestelde Boek 1 moet echter worden vastgesteld dat zijn bepalingen het ongeoorloofd en zelfs frauduleus gedrag een beschermende hand boven het hoofd houden, eerder dan daartegen in te gaan.[8]

Over de omvang van de schade die het gebruik van fiscale paradijzen aan de getroffen samenlevingen berokkent, hoeft nochtans niet te worden gespeculeerd. Voorzichtige en wetenschappelijk onderbouwde schattingen zijn beschikbaar.[9]

Zonder die kwaal zou onder meer de Belgische staatsschuld niet bestaan of er, in elk geval, volledig anders uitzien.

Indien U belangstelling hebt voor een andere, kordate aanpak dan is LBT “the place to be”

Prof. Dr. Em. Ludo Cornelis
Hoogleraar emeritus Verbintenissenrecht (VUB) en advocaat

---

[1] Te bekijken op dekamer.be, hoorzitting van 22 juni 2021, vanaf 1u15.

[2] J. Hickel, Less is more. How degrowth will save the world, Windmill, Londen, 2021, 320 p.

[3] Zowel het Belgische, als dat van de Unie

[4] G. Zucman, The hidden wealth of Nations. The scourge of tax havens, The University of Chicago press, Chicago en Londen, 2015, 8-33.

[5] Zie o.m. A. Deneault, La médiocratie, Lux éditeur, Montréal, 2015, 43-55 ; N. Shaxson, Treasure islands. Tax havens and the men who stole the world, Vintage books, Londen, 2012, 332 p.

[6] Die evidente redenen zijn dat geweld, bedrog, fraude, misbruik van omstandigheden de uitoefening van de rechten van anderen (op vrijheid, veiligheid, gezondheid, onderwijs) aantasten met kennis van zaken, welbewust, opzettelijk en bedrieglijk worden opgedrongen, wat neerkomt op schade, terwijl die rechten en hun uitoefening hen door de samenleving (Grondwet, EVRM, artikelen 2-5 VEU) worden gegarandeerd.

[7] Die analyse is ontleend aan “Ordre public et démocratie“, episoden 39-40/45 die op LBT worden gepubliceerd; zie ook K. Pistor, The Pandora papers and the threat to democracy, gepubliceerd op

http://www.project-syndicate.org.

[8] Die vaststelling kan tot het voorstel van Boek 5 (verbintenissen) worden uitgebreid.

[9] Op het niveau van het IMF, van de Wereldbank, van de OESO, van de Unie; zie ook G. Zucman, op.cit., 53 (met een methode gebaseerd op de betalingsbalansen, komt Zucman tot de voorzichtige raming dat 2.600 miljard U$, afkomstig uit Europa, zich in fiscale paradijzen bevinden, goed voor een jaarlijkse opbrengst van 78 miljard U$).