Over het recht op informatie van de schuldeiser die optreedt als ‘boedelberrederaar’

Indien we het insolventielandschap met een staatsvorm zouden moeten vergelijken, komt het verlicht despotisme wellicht het dichtst in de buurt.[1] De curator die door een hogere macht (de rechtbank) wordt aangeduid om over het insolventielandschap te regeren, stelt alles in het werk om de belangen van de onderdanen (de schuldeisers) zo goed mogelijk te dienen. De schuldeisers zelf hebben en cours de route weinig inspraak in het beleid van de curator. Rekening en verantwoording door de curator vindt immers slechts plaats op de sluitingsvergadering (art. XX.170 WER).

Toch is er al een zekere evolutie waarneembaar. De wetgever was zich bij de redactie van Boek XX WER wel degelijk bewust van het problematische karakter van de monopoliepositie die de curator bekleedt bij de aansprakelijkheidsstelling van derden die schade hebben berokkend aan de boedel.[2] Zo werd de mogelijkheid ingevoerd dat een schuldeiser optreedt voor rekening van de boedel indien een bestuurder van de failliete vennootschap een kennelijk grove fout heeft gepleegd, althans voor zover het faillissement in België werd geopend na 1 mei 2018.  Concreet gaat het om de situatie waarin een schuldeiser meent dat een aansprakelijkheidsvordering tegen de bestuurder wegens kennelijk grove fout zich opdringt en de (stilzittende) curator daarop attendeert. De curator beschikt dan over een termijn van één maand om alsnog in actie te schieten. Beslist hij om dat niet te doen, dan kan die schuldeiser optreden als “boedelberrederaar” (art. XX.225, §3 WER).

Op die manier kwam de wetgever weliswaar tegemoet aan de problematiek van de stilzittende curator, maar de daarmee samenhangende problematiek van de informatie-asymmetrie tussen de curator en de schuldeisers bleef onaangeroerd. De curator heeft immers nog steeds het monopolie over de boekhouding van de gefailleerde (cf art. XX.138, tweede lid WER). Dat die boekhouding een noodzakelijk instrument is bij het beheer en de vereffening van de boedel door de curator, staat buiten kijf. Maar dat geldt evenzeer voor de schuldeiser die “ad hoc” ten gunste van de boedel een aansprakelijkheidsprocedure wil starten tegen een schadeveroorzakende derde.

Het is genoegzaam bekend dat in de zoektocht naar een evenwichtigere rolverdeling binnen het Belgische (insolventie)landschap, het al eens de moeite loont om over de grenzen van het eigen landschap heen te kijken. Welnu, op grond van art. 3:15j, aanhef en onder d, Nederlands Burgerlijk Wetboek (hierna: NBW) kunnen de schuldeisers in geval van faillissement de openlegging vorderen van de boekhouding van de gefailleerde, voor zover zij daarbij een rechtstreeks en voldoende belang hebben. De rechtvaardiging om schuldeisers van een insolvente schuldenaar een recht op informatieverstrekking te gunnen, ligt erin dat de belangen van de (gezamenlijke) schuldeisers na faillissement van de schuldenaar voorop komen te staan.[3]

In een arrest van 8 april 2016 heeft de Hoge Raad verduidelijkt dat een schuldeiser geen rechtstreeks en voldoende belang heeft wanneer hij op grond van die bepaling inzage verlangt met het oog op het instellen van een aansprakelijkheidsvordering tegen een derde, zoals de (voormalige) bestuurder van de failliete vennootschap.[4] Dat heeft hij wel wanneer hij inzage zou verlangen in de boekhouding om zijn rechtsverhouding met de gefailleerde (lees: de boedel) nader vast te stellen.

Het oordeel van de Hoge Raad is begrijpelijk omdat de schuldeiser naar Nederlands recht per definitie voor eigen rekening procedeert. De redenering van de Hoge Raad in acht nemend, zou betoogd kunnen worden dat de schuldeiser van een Belgisch faillissement die een boedelvordering ex art. XX.225 WER wil instellen, de mogelijkheid moet hebben om voorafgaandelijk de overlegging van de boekhouding van de gefailleerde door de curator te eisen. Bij succes valt de opbrengst van die vordering immers in de boedel, terwijl hij zelf instaat voor het eventuele verlies van de procedure (cf art. XX.225, §4 en §5 WER). De consultatie van de boekhouding kan ertoe bijdragen dat de schuldeiser beter inzicht krijgt  in – en zich mogelijks neerlegt bij – de beslissing van de curator om niet ten strijde te trekken tegen de bestuurders.

Kortom, de invoering van een Belgisch equivalent van art. 3:15j, aanhef en onder d NBW zou een zinvolle invulling kunnen geven aan de afgeleide boedelvordering van de schuldeisers ex art. XX.225 WER, al behoeft die gedachte uiteraard nadere uitwerking. In het verlengde daarvan nemen we graag de gelegenheid te baat om, op haar eerste verjaardag, ons pleidooi te herhalen inzake de uitbreiding van de afgeleide boedelvordering naar alle aansprakelijkheidsvorderingen van de boedel.[5]

Roel Verheyden

[1] F.M.J. VERSTIJLEN, “Wat niet weet, deert. Informatierechten van schuldeisers”, TvI 2010/33, (208) 208.

[2] MvT, Parl.St. Kamer 2016-2017, nr. 54-2407/1, 103.

[3] Concl. A.-G. HUYDECOPER vóór HR 21 januari 2005, NJ 2005/249, noot P. VAN SCHILFGAARDE (Jomed), nr. 3.2.

[4] Zie eerder in die zin: Hof Arnhem 12 mei 2009, JOR 2009/269, noot W.J.M. VAN ANDEL; Rb. Groningen 4 maart 2011, JOR 2011/167, noot C.M.J. HARMSEN.

[5] Zie R. VERHEYDEN, “De vordering wegens kennelijk grove fout en de individuele schuldeiser” (noot onder Antwerpen 15 juni 2017), TRV-RPS 2018, (553) 557, nr. 7.